ساز لیر یا چنگ رومی

ساز لیر Lyre یا چنگ رومی

واژه لیر یل لیرا یک ریشه یونانی دارد.

ساز لیر سازی است که با نام‌های شلیاق یا چنگ رومی در زبان فارسی هم به کار برده شده است.

از دسته سازهای سیمی است که توسط یونانیان باستان نواخته میشده و احتمالا در یونان،نوعی ساز معروف و مهم محسوب میشده است.

ساز لیر از خانواده سازهای زهی‌زخمه‌ای است. سازهای زهی‌زخمه‌ای یکی از زیر‌مجموعه‌های سازهای زهی هستند که با مرتعش کردن زه یا تار ساز نواخته می‌شوند. عمل زخمه زدن با انگشت یا با استفاده از پیک انجام می‌گیرد.

اجزای ساز لیر:

اجزای ساز لیر عبارتند از: یک محفظه تشدید صدا(چیزی که در ساز چنگ (هارپ) وجود ندارد)، دو بازو در کنار محفظه تشدید که توسط یک میله چوبی به هم متصل شده‌اند. یک خرک و سیم‌های موازی با صفحه رویی محفظه تشدید که به میله چوبی بالایی متصل هستند. امروزه به این ساز لیر هارپ یا لیراهم میگویند.

چنگ و لیر هر دو احتمالا صورت تحول یافته سازی به نام کمان در دوران میانه سنگی هستند.

کمانی که با آن از ۶۰۰۰۰ سال پیش موسیقی نواخته میشده.

مراحل تحول ساز باستانی کمان به چنگ و سپس به لیر

در سال2010، بقایای یک لیر2300 ساله در جزیره اسکای واقع در اسکاتلند کشف شده است که قدیمی ترین ساز سیمی کشف شده در اروپاست. شواهد و مدارک بدست آمده از متریال و مواد سازنده این ساز، گواه اینست که احتمالا مربوط به قبل از قرون وسطی است.

تعداد سیم های لیر کلاسیک، در دوره های مختلف و در مناطق مختلف بین 4، 7 و 10 سیم بوده است.

تفاوت ساز لیر با چنگ چیست؟

تفاوت اساسی بین ساز لیر با چنگ این است که در چنگ، سیم‌ها مستقیما به بدنه خالی ساز وصل می‌شوند، درحالیکه در ساز لیر، سیم‌ها باید یک پل (خرک) را رد کنند که لرزش و ارتعاش سیم‌‌ها را به سمت بدنه ساز هدایت می‌کند. درست مثل آنچه در گیتارهای مدرن شاهد هستیم.

ساز لیر را می‌توان روی پا گذاشت و نواخت و از این نظر به اندازه لپ هارپ (lap harp) امروزی است و کوچکتر از چنگ‌های سلتیک یا چنگ‌های پدال‌دار ارکستری است که باید روی زمین گذاشته شوند. از نظر تعداد سیم هم این دو ساز با یکدیگر تفاوت دارند. تعداد سیم‌های لیر بسیار کمتر از چنگ است.

در اساطیر یونان آمده است که آپولو، در ابتدا یک لیر با ۳ سیم داشت و بعدا هرمس لیر با ۷ سیم را ساخت و به آپولو داد که با نواختن آن تمام خدایان کوه المپ مدهوش شدند.

در منابع آمده است که در عهد عتیق ساز لیر به جای اینکه مانند چنگ با کندن سیم ها توسط انگشتان نواخته شود با ضربه زدن با مضراب نواخته می شده است (مانند گیتار یا قانون) .انگشتان دست آزاد نیز لرزش ناخواسته رشته های دیگر را کنترل می کرد. سازهای دیگری از خانواده لیرا نیز وجود داشته اند که در اروپا و مناطقی از خاورمیانه با کمان نواخته می شده اند. مانند رباب عربی و سازهای هم خانواده آن از جمله فرزندان آن، از جمله لیر رومی.

لیر باستانی دارای یک بدنه ی توخالی یا جعبه صدا (sound box) بوده است، که در فرهنگ یونان باستان، از پوسته لاک پشت ساخته می شده است. از این جعبه صدا دو بازوی ایستاده خارج می شده است که هم به سمت بیرون و هم به جلو خمیده می شده است. این دو بازو در قسمت فوقانی به واسطه یک میله عرضی به یکدیگر متصل می شده اند. همچنین یک میله عرضی دیگر، که به جعبه صدا متصل می شده است، مانند یک پل باعث انتقال ارتعاشات به سیم ها می شده است.

بم ترین نت، دورترین نت به دست نوازنده بوده است. از آنجایی که طول سیم های لیرا تفاوت چندانی نداشته اند، برای ایجاد نت های بم تر، از سیم های ضخیم تر استفاده می شده است (مانند ویولن و سازهای مشابه آن) که از بین میله اصلی و میله عرضی فوقانی ساز کشیده می شده اند.

تعداد سیم های ساز لیر در زمان های مختلف و در کشورهای مختلف، متفاوت بوده است. از چهار سیم، تا لیر دارای هفت و ده سیم مورد استفاده قرار می گرفته است. دست راست سیم های بالایی را لمس کرده و ارتعاش اصلی را ایجاد می کرده اند و دست چپ ارتعاش ناخواسته سیم های پایینی را کنترل می کرده است.

امروزه ساز مدرن شده لیرا، دارای 16 (در حالت استاندارد) و 19 سیم است که در آموزش لیرا مورد استفاده قرار می گیرد. ابعاد لیرا به گونه ای در نظر گرفته شده است که علاوه بر اینکه به راحتی در دستان نوازنده قرار می گیرد، صدای بسیار دلنشینی از ترکیب ملودی و آکورد را پخش می کند

نکته جالب و قابل توجه درباره صدای ساز لیر این است که علاوه بر آنکه در عهد عتیق از صدای ساز لیرا به عنوان صدای آسمانی یا نجوای فرشتگان یاد می شده است امروزه نیز در جلسات موسیقی درمانی، یوگای با موسیقی و همچنین برای بالا بردن قدرت تمرکز و یادگیری کودکان استفاده می شود.

ساز لیر با صدای آرام و روشن خود، قدرت شنوایی را به روشی منحصر به فرد تحریک می کند و شرایط لازم برای ملاقات با موسیقی و تسخیر شدن توسط موسیقی را فراهم می سازد. شاید همین صدای منحصر به فرد باشد که با ایجاد تکانه های مثبت در ذهن باعث بهبود عملکرد ذهن و آرامش می شود. آموزش لیرا از این جهت، علاوه بر یادگیری یک ساز موسیقی، برای کسانی که در موسیقی مبتدی هستند و به دنبال کسب تجربه ای خاص و آرامش بخش از موسیقی فردی خود هستند پیشنهاد می شود..